Fleur Koene is de winnaar van de ABR-prijsvraag en vertelt over haar werk bij het Streeklab Amsterdam
Fleur deed eind vorig jaar mee met de prijsvraag omdat ze stiekem hoopte iets te kunnen vertellen over het Streeklaboratorium Amsterdam aan de lezers van deze nieuwsbrief, mocht ze winnen. Dat gebeurde in december 2020, waar het gure winterweer, een strenge lockdown en SARS-CoV-2 diagnostiek onze dagen beheersten. Ten tijde van dit schrijven is het 30⁰C buiten en staan we voor een nieuwe fase in de pandemie; wanneer hoeveel te versoepelen in de maatregelen? Die beslissing heeft alles te maken met transmissie, infectiepreventie, diagnostiek, vaccinatiegraad en het nu eenieder bekende R-getal. Niet zozeer antibioticaresistentie (ABR). Binnen de zorgverlening van het Streeklaboratorium zijn echter alle bovenstaande aspecten van infectieziekten bestrijding relevant.
Het bijzondere aan het Streeklaboratorium Amsterdam
Het Streeklaboratorium Amsterdam is het enige laboratorium voor de medische microbiologie in Nederland dat onderdeel is van een GGD. Vanuit die historie is publieke gezondheidszorg in het kader van infectieziekten onze kerntaak, in al haar facetten. Daarnaast bestaat er een directe relatie met de academische zorg via het AUMC. Niet enkel in de vorm van de artsen-microbioloog verbonden aan het AUMC, maar ook op het gebied van onderzoek. Ons gezamenlijk doel is topklinische zorg in de eerste lijn te bieden en dat bereiken we door deze samenwerking.
Het Streeklaboratorium Amsterdam biedt niet alleen infectieziekten diagnostiek (inclusief ABR), maar we geven ook advies (gevraagd en ongevraagd) met betrekking tot behandeling, diagnostiek en infectiepreventie, onderwijs d.m.v. symposia, DTO’s, FTO’s. We doen aan surveillance en innoveren continu in diagnostiek en via onderzoek. Wat het Streeklaboratorium extra bijzonder maakt is de aandacht voor antibioticaresistentie; vooral in seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en in de verpleeg-, verzorgingshuizen en thuiszorgorganisaties (VVT-sector). Twee onderwerpen die je verder zelden in één zin zult tegenkomen.
Antibioticagebruik in de VVT-sector
Het Streeklaboratorium Amsterdam voorziet ongeveer 100 verpleeghuizen in de regio van zorg.
Het voornaamste deel van aanvragen vanuit de VVT-sector bestaat uit urinekweken. Het is vaak moeilijk om infecties te diagnosticeren bij verpleeghuisbewoners, bijvoorbeeld omdat ze hun klachten moeilijk kunnen aangeven bij dementie. Omdat deze infecties doorgaans vrij makkelijk te behandelen zijn met antibiotica, wordt er laagdrempelig antibiotica voorgeschreven. Dat is echter niet altijd nodig. Om beter antibioticagebruik te stimuleren en daarmee de toename van bijzonder resistente micro-organismen een halt toe te roepen, zijn in Nederlandse ziekenhuizen ‘antimicrobial stewardship’ programma’s (AMS) geïmplementeerd. Hierbij wordt door een team deskundigen besproken of de indicatie van een start behandeling met antibiotica terecht is, en of het middel, de toedieningsweg en de duur van behandeling de juiste zijn.
De implementatie hiervan in de VVT-sector is echter moeilijk. U kunt zich ook voorstellen dat het voor mij en mijn collega artsen-microbioloog niet haalbaar is elke week 100 verpleeghuizen te bezoeken. Daarom heb ik in 2019 het virtuele, real-time antimicrobial stewardship programma bedacht waarin we middels teleconferencing met een klein team deskundigen (Virtueel A-Team (VAT)) 1 tot 2 keer per week alle patiënten die op dat moment antibiotica krijgen bespreken. Om de effectiviteit hiervan te meten op onder andere adequaat antibioticagebruik hebben we een ‘voor en na interventie’ pilotstudie uitgevoerd tussen 2018 en 2020 in acht verschillende verpleeghuizen van Amsta. We hebben deze studie gefocust op de drie meest voorkomende infectieziekten in de VVT-sector; urineweginfecties, luchtweginfecties en huid- & weke deleninfecties.
De data laten na implementatie van het VAT o.a. een significante toename van adequaat antibioticagebruik zien, een betere registratie van infectie episodes in het EPD, en een significante toename in het consulteren van een arts-microbioloog buiten het AMS om. De studie en de resultaten zijn samengevat in een artikel dat vorige week ingediend is.
Bovendien starten we dit jaar, dankzij subsidie via het ABR-Zorgnetwerk, met de implementatie van het VAT in een uitgebreidere setting, waarbij we gebruik gaan maken van de peilstationmodules, ontwikkeld door de onderzoeksgroep van Prof. Dr. Cees Hertogh (AUMC) en Gerimedica.
Neisseria gonorrhoeae kweken
Het Nederlands Referentielaboratorium voor Neisseria gonorrhoea (GOREF)
Sinds 2014 is het Streeklaboratorium Amsterdam het nationale Referentielaboratorium voor Neisseria gonorrhoeae, het micro-organisme dat de soa gonorroe veroorzaakt. De doelstelling is surveillance op verspreiding en resistentieontwikkeling van Neisseria gonorrhoeae in Nederland. Vanuit heel Nederland sturen laboratoria gekweekte stammen naar ons, o.a. ter confirmatie van antibioticaresistentie. Ook lopen er verschillende onderzoeken vanuit het GOREF naar verspreiding en resistentie van Neisseria gonorrhoeae en nemen we deel aan internationaal onderzoek in het kader van een nieuwe behandeloptie.
Soa houdt ons sowieso dagdagelijks bezig met alleen al ongeveer 150.000 Chlamydia trachomatis en ongeveer evenveel Neisseria gonorrhoeae aanvragen per jaar. Ook Mycoplasma genitalium is een steeds vaker aangevraagd onderzoek. Deze drie micro-organismen zijn moeilijk te kweken voor resistentiebepaling en daarom hebben we, naast de gangbare moleculaire detectiemethoden, moleculaire resistentietesten geïmplementeerd voor Neisseria gonorrhoeae en Mycoplasma genitalium. Op die manier kan de aanvrager niet alleen zien of de patiënt geïnfecteerd is met dit micro-organisme, maar ook meteen of hij/zij met de empirische eerste keus antibioticum kan behandelen of met een adequaat alternatief.
Eerlijk gezegd kan ik nog pagina’s vol schrijven over alles waaraan gewerkt wordt binnen het Streeklaboratorium Amsterdam. Maar laat ik dat niet doen. Ik hoop wel dat u nu ook overtuigd bent van het bijzondere aan het Streeklaboratorium Amsterdam; een topklinisch publiek gezondheidszorg laboratorium waar we, ondanks een pandemie, vol (blijven) inzetten in de optimalisatie van de zorg in de onze regio, nu en in de toekomst.
Dank aan het ABR-Zorgnetwerk voor de heerlijke taart en de gelegenheid iets te schrijven over het Streeklaboratorium Amsterdam en aan u voor uw aandacht!
Fleur Koene
Arts-microbioloog